Franchising, franchise verenin çalışma şartlarına bağlı kalarak taraflar arasında belirlenen bedel karşılığında bir ürün ve hizmet sağlama amacıyla yapılır. franchise sözleşmesinde franchise alan ve franchise veren olarak iki taraf bulunmaktadır. Franchise veren, markasını, ürününü ve işletmesinin işleyişinin kullanma hakkını franchise alan’a verir. Sözleşmenin konusu bir ürün üretilmesi, satılması, pazarlanması olabileceği gibi hizmet sunmak da olabilir. Franchise alan, franchise veren tarafından geliştirilen konsepte uymak zorundadır. Franchise alan, sözleşme süresince kendi ad ve hesabına hareket ederken sözleşmede kararlaştırılan bedeli franchise alana öder. Bu sözleşmede tarafların hak ve yükümlülükleri genel hatlar ile belirlenmiştir. Franchise alan, franchise verenin talimatları doğrultusunda ticaret hayatında aktif olarak rol oynayacaktır. Genellikle sözleşme kurulurken belirli bir oran ödenmesi daha sonra ise cirodan belirli bir oranda ücret verme şeklinde ilerlenir.
Münhasır Olmayan Franchise Sözleşmesi Nedir?
Franchising sözleşmesinde franchise alanın kendisine tahsis edilen belirli bir yer veya bölgede tekel hakkına sahip olup olmayacağı kararlaştırılabilir. Franchise alana tahsis edilen belirli bir yer veya bölgede gerek franchise verenin üçüncü kişilerle franchise sözleşmesi kurmama ve doğrudan satış yapamayacağı gerekse başka yer veya bölgede franchise alanların da kendi bölgeleri dışında satış yapamayacağı öngörülmüş ve buna yönelik önlemler alınmış ise buna münhasır franchising sözleşmesi denir. Ancak Rekabetin Korunması Hakkında Kanuna göre belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasak olarak kabul edilmiş ve özellikle mal veya hizmet piyasalarının bölüşülmesi ile her türlü piyasa kaynaklarının veya unsurlarının paylaşılması ya da kontrolü bu hallerden sayılarak yasaklanmıştır (m. 4). Münhasır franchising sözleşmesi yaparken Rekabet Kurulunun üretim veya dağıtım zincirinin farklı seviyelerinde faaliyet gösteren iki veya daha fazla sayıdaki teşebbüs arasında yapılan ve belirli mal veya hizmetlerin alımı, satımı veya yeniden satımına ilişkin anlaşmaları kapsayan 2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara ilişkin Grup Muafiyeti Tebliğini dikkate almak gerekir.
Franchise veren, franchise alan için tahsis edilen belirli bir yer veya bölgede, üçüncü kişilerle franchise sözleşmesi kurabilir veya franchise sözleşmesinin konusunu oluşturan mal ve hizmetleri doğrudan bu bölgeye satabilirse münhasır olmayan franchising sözleşmesi (Non exclusive franchise agreement) söz konusu olur.
Franchise Sözleşmesinde Hangi Bilgiler Yer Alır?
Bazı unsurların sözleşmenin geçerli olabilmesi için sözleşmede belirtilmesi gerekir. Bu unsurlar aşağıda sayılmıştır:
-
Ücret unsuru
Sözleşme tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme türüdür. Ücret unsuru ile franchise alan, franchise verene başlangıçta belli bir miktar daha sonra ise cirodan belirli bir pay vermekle yükümlüdür. Bedel asıl unsurdur. Franchise veren tarafından verilen tüm haklar franchise alanın ücret ödemesi ile kullanıma sunulur. Bedel ise başlangıçta ödenen ve dönemsel kazançtan ödenen bedel olarak ikiye ayrılır.
-
Franchise alanın bağımsızlığı
Franchise alan taraf bağımsız olarak kendi ad ve hesabına hareket etmektedir. Bağımsızlık unsuru, franchise alan kişinin ticari işletmenin işletilmesi sonucunda ortaya çıkan tüm riskleri kendi üzerine alması olarak tanımlanabilir. mal ve hizmetin sunulması sırasında franchise verenin talimatlarına uyulması ile karıştırılmaması gerekir. Franchise veren hukuki ve ekonomik olarak tamamen bağımsızdır. İşletmeden ortaya çıkan olumlu olumsuz tüm sonuçlardan franchise alan sorumlu olacaktır.
-
Franchise sistemi
Franchise veren, franchise sistemi sayesinde işletme ve pazarlama süreçlerini planlayarak bir araya getirmelidir. İş modelini ve organizasyonunu belirleyerek kendisinin yönetim biçiminden pazarlama stratejilerine kadar franchise alan ile paylaşması gerekmektedir. Franchise alan kişi ile “sistemini” paylaşarak satışlarını arttırmayı hedefler.
-
Sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşme olması
Franchise sözleşmesi sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşme türüdür. Taraflar arasındaki edim yükümlülüğü sözleşmesinin kurulması ile sona ermez. Sözleşme süresi boyunca birçok edimle tekrarlanır.
Franchise Sözleşmesinde belirtilmesi gereken iki madde nedir?
Franchise Sözleşmesinde Tarafların Asli Yükümlülükleri
Doktrinde Fikret Eren tarafından yapılan tanıma göre “Franchise sözleşmesi, ödemeyi üstlendiği bir bedel karşılığında, franchise verenin franchise alana, kendi imaj, isim, marka ve işareti altında, mevcut pazarlama ve organizasyon sistemlerini, ticari ve teknik deneyim ve bilgilerini kullanmak suretiyle mal ve hizmet edimlerinin satım ve sağlanmasına, pazar sürümlerinin artırılmasına ilişkin belirli bir iş konseptinden yararlanma hakkını sürekli olarak devretmeyi üstlendiği kendine özgü isimsiz bir sözleşmedir” (Fikret Eren, “İsimsiz Bazı Sözleşme Türleri”, Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ocak 2015, C. 1, S. 1, s. 67-129).
Bu tanımdan yola çıkarak tarafların temel yükümlülüklerini şu şekilde belirtebiliriz: Franchise veren gayri maddi mal ve hakları franchise alanın kullanımına sunması ve desteklemesi buna karşılık franchise alan ise ücret ödemek ve sürümü arttırmakla yükümlüdür. Bu unsurların sözleşmede yer alması gerekir.
Franchise Sözleşmesinin Süresi
Sözleşme belirli veya belirsiz süreli yapılabilir. Taraflar sözleşme kurulurken belirli bir süre belirleyebilirler. Böyle bir süre belirlenmişse sözleşme bu sürenin dolmasıyla herhangi bir bildirim olmaksızın kendiliğinden sona erecektir. Eğer başlangıçta bir süre belirlenmediyse sözleşmenin karşı tarafına bir süre verilmesi ve fesih ihbarıyla birlikte sözleşme sona erdirilebilir.
Franchise Sözleşmelerindeki hükümlerde pazarlık yapılabilir mi?
Franchise alanın kullanma hakkını aldığı marka veya sistem için ödeme yaparken çeşitli seçimler yapabilmesi mümkündür. Sözleşmenin yapılması ile toplu bir ödeme alınmasına karar verilirse buna toplu ödeme (Lump surn fees) denir. Sürekli ve belli dönemler için yapılacak olan ödemeler ise ciro üzerinden hesaplanarak ödenir. Buna ise royalty denir. Taraflar sözleşmede ücret konusunda nasıl ilerlemek istediklerini seçebilirler.
Aynı şekilde sözleşmenin süresi de tarafların birlikte kararlaştırabileceği bir husustur. Sözleşmenin belirli süre için yapılması ve bu sürenin dolmasıyla sözleşmenin geçerliliğini yitirmesi mümkündür. Taraflar aralarında anlaşarak bu süreye karar verebilirler.
Franchise Sözleşmesinden nasıl çıkılır?
Yukarıda da belirttiğimiz üzere sözleşme belirli veya belirsiz süre için yapılabilir. Belirli süreli sözleşmeler sürenin gelmesiyle kendiliğinden sona erecektir. Ancak belirsiz sözleşmelerde durum biraz daha farklıdır. Eğer sözleşmeyi sona erdirmek için haklı nedenlerin varlığı söz konusuysa her iki taraf da sözleşmeyi sona erdirebilir. Haklı nedenlerle fesih nedenlerinin neler olduğu sözleşmede belirlenmiş olacaktır. Bunların yanı sıra bazı esaslı sözleşme ihlalleri de haklı neden olarak sayılacaktır.
-
Olağan fesih
Bu fesih türü ile sözleşmenin taraflarından birinin tek taraflı beyanı ile sözleşme geleceğe yönelik olarak sona erdirilebilir. Olağan fesih belirsiz süreli olarak kararlaştırılan sözleşme türlerinde uygulanabilir. Belirli süreli sözleşmelerde de uygulanabilmesi için sözleşmede açıkça kararlaştırılması gerekmektedir.
-
Olağanüstü fesih
Tarafların öngöremediği durumların meydana gelmesi veya taraflardan birinin sözleşmedeki yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumlarında uygulanmaktadır. Böyle durumlarda taraflardan sözleşmeyi sürdürmeleri beklenemez. Bu fesih türünde taraflar birbirlerine herhangi bir fesih süresi tanımazlar.
-
Diğer sebepler
Sözleşmedeki tarafların birinin ölmesi, iflasına karar verilmesi veya sürekli olarak hak ehliyetini kaybetme durumları gündeme geldiğinde sözleşme sona erecektir.
Yukarıda sayılan unsurlar sayesinde franchise sözleşmesinden çıkabilmek mümkün olacaktır.
Franchise Sözleşmesinin Devri
Franchise sözleşmesinin devri, sözleşme ile kurular işyerinin bir başka kişiye devredilmesi anlamına gelmektedir. Bu devirden sonra devralan kişi, franchise alan kişi konumuna gelerek franchise sözleşmesinin bir tarafı olacaktır. Türk hukuk mevzuatında bu durum açıkça düzenlenmemiştir. Bu sebeple sözleşme kurulmadan önce franchise veren ile bu husus görüşülmelidir. Franchise sözleşmesi ile bir güven ilişkisi meydana gelir. Franchise alan, franchise verenin markasının itibarını göz etmek durumundadır. Bu sebeple franchise verenin bilgisi dahilinde olmadan başka bir kişiye sözleşenin devri sorunlar yaratabilecektir. Taraflar sözleşme kurulurken franchise verenin izni olmadan sözleşmenin devredilemeyeceğine ilişkin bir devir yasağı maddesi koyabilir.
Franchise Sözleşmesinin ihlal edilmesi durumunda ne yapılması gerekir?
Franchise verenin, mal veya hizmetlerinin en iyi şekilde pazarlanması için piyasa araştırması yapması, strateji geliştirmesi ve reklam yapması gerekmektedir. Franchise alan ise sözleşme konusu olan ürün veya hizmetin devamlılığını sağlayarak franchise vereni gidişat konusunda bilgilendirmelidir. Franchise alan, franchise veren kişinin talimatlarına uymalıdır. Sözleşme ile taraflar yükümlülüklerini ve sınırlarını belirleyebilirler. Tarafların sözleşmede belirlenen hususlara uymaması veya dürüstlük kurallarına aykırı davranması sonucunda sözleşmedeki güven ilişkisi sarsılabilir. Taraflar sözleşmede kararlaştırılanın aksine kendilerine düşen edimleri yerine getiremeyebilir. Bu durumda sözleşme sona erecektir. Sözleşme sona erdikten sonra franchise verenin, franchise alana tanımış olduğu haklar sona erecek ve teslim aldığı malzemeleri iade edecektir.
Franchise Sözleşmesinde uzman bir avukat ile çalışmanın avantajları nelerdir?
Franchise sözleşmesi tamamen güven esasına dayalı bir sözleşmedir. Franchise veren tanınırlığını ve satışlarını arttırmanın yanı sıra markasının itibarını korumayı hedeflemektedir. Bu noktada franchise alan ile hukuki zemini sağlam bir sözleşme yapmalıdır. Franchise sözleşmelerinde pazarlık yapabilmek mümkündür ancak bunun için hem yasal hem de bilgi birikimi anlamında güçlü olmak gerekir. İşinde yetkin bir avukatla çalıştığınızda meydana gelebilecek olumsuzlukların önüne geçebileceğiniz gibi yasal olarak da güvende olacaksınız. Söz konusu anlaşmaları hukuki dilde değerlendirip size sunulan seçenekler profesyonel bir bakış açısı ile yorumlanacaktır.