A) ELEKTRONİK TİCARET MODELLERİ
İnsanların e-ticaret ile tanışmasının bir getirisi olarak farklı e-ticaret modelleri ortaya çıkmış ve hayatımıza girmiştir. Bu e-ticaret modelleri genel olarak;
- B2B – İşletmeler arasında
- B2C – İşletme ve tüketiciler arasında
- C2C – Tüketici ile tüketici arasında
- B2G – işletme ve devlet arasında olarak adlandırılmaktadır.
1. B2B – İşletmeler Arası E-ticaret Modeli
B2B (business to business), işletme ile işletme arasındaki ticareti ifade etmektedir. B2B, tüm dünyada elektronik ortamda tedarikçilerden mal siparişi, ödeme yapılması ve fatura kesilmesi işlemlerinin düzenlenmesine verilen isimdir.
Tüm dünyada B2B adı ile bilinen işletmeler arası e-ticaret modeli, birden çok alıcı ve satıcı firmanın elektronik ortamda bir araya gelerek alım satım işlemlerini gerçekleştirmelerine olanak sağlayan bir ticaret şeklidir. İşletmeler arasındaki e-ticaret modelinin amacı, üretici firma, tedarikçi firma, mağazalar vb. gibi kuruluşlar ile ürün, hizmet ve bilgi arasında bir köprü kurarak işletmelerin satış ve paylaşımını arttırmaktır. İşletmeler arasındaki e-ticaret modelinin tacirler arasında gerçekleşmesi Tüketici Hukuku’nun koruma alanı dışında kalmasına sebep olmaktadır. İşletmeler arasındaki ilişki sebebiyle ortaya çıkan uyuşmazlıklar, Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümleri ile uygun olduğu ölçüde Türk Borçlar Kanunu (TBK) genel hükümleri, aşırı yararlanma, irade sakatlıkları, genel işlem koşulu ve Medeni Kanun’un dürüstlük kuralı, iyi niyet ilkesi ve diğer hükümleri çerçevesinde çözüme kavuşturulabilir.
2. B2C – İşletme ile Tüketici Arasındaki E-ticaret Modeli
Elektronik pazaryerleri, teknolojideki hızlı gelişmelerin getirisi olarak ortaya çıkarak firmalara, tüketiciye daha hızlı ve sınırsız şekilde ulaşma fırsatı sunmuştur. Firmalar, geleneksel satış yöntemlerinin yanı sıra elektronik ortamda satış yöntemlerine yönelmektedir. Bunun en büyük sebebi tüketiciye daha düşük maliyetle ve daha hızlı ulaşmaktır. Elektronik pazaryerleri sayesinde tüketiciler her kategoriden ürüne rahatlıkla ulaşabilmektedir. B2C (business to consumer) olarak adlandırılan e-ticaret modeli sayesinde tüketiciler zamandan tasarruf ederek sınırsız bir ortamda alışveriş yapabilmektedir. Mal ve hizmet piyasalarında kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere gerçek ve tüzel kişiler ile tüketici arasında kurulan her türlü sözleşme tüketici işlemi olarak adlandırılır. B2C e-ticaret modeli işletme ve tüketici arasında gerçekleştiğinden ortaya çıkacak uyuşmazlıklarda TKHK uygulanacaktır.
3. C2C – Tüketici ile Tüketici Arasındaki E-ticaret Modeli
C2C (consumer to consumer) e-ticaret modeli, tüketiciler ile tüketicilerin elektronik pazaryerlerinde gerçekleştirdiği işlemlere verilen isimdir. Alışveriş platformlarında bulunan kullanıcılar, diğer kullanıcıların satın alması için satın alması için satışa sundukları ürünlerin teklif süresini, teklif fiyatını, fiyat arttırma miktarını belirleyerek satışı başlatırlar. Satışa sunulan ürünü almak isteyen kullanıcılar, tekliflerini ya minimum artış miktarına göre ya da istedikleri oranda arttırarak satışa katılırlar. Bu satış platformlarında kullanıcılar satıcılarla ilgili yorum yapabilir, satışa puan verebilirler. Bu e-ticaret modeli için ikinci el kıyafet ve ürün satılan platformlar örnek gösterilebilir. Kişiler evlerinde bulunan eski ürünleri satışa çıkarabileceği gibi toptancıdan uygun fiyata aldığı takı veya giyim eşyalarını da bu platformlar üzerinden satışa sunabilir. Satış yapılan platformlar söz konusu satışlardan komisyon almaktadır. Bu satış türünün yanı sıra açık arttırma yolu ile satış da mümkündür.
4. B2G – İşletme ile Devlet Arasındaki E-ticaret Modeli
B2G (business to government), işletmeler ile kamu kuruluşları arasındaki ticari işlemleri ifade etmektedir. Bu ticaret modeli için, kamu ihalelerinin internette yayımlanması, firmaların ihalelere elektronik ortamda teklif vermesi, vergi ödemelerinin takibi, e-tebligat örnek olarak gösterilebilir. Bu e-ticaret modelindeki taraflar, satıcı işletmeler, alıcı kamu kuruluşları ve elektronik aracılık hizmeti veren kuruluşlardır.
5. G2C – Devlet ile Tüketici Arasındaki E-ticaret Modeli
G2C(government to consumer) e-ticaret modelinde devlet, vatandaşlara kolaylık sağlamak amacıyla bazı sistemler kurabilir. Bu sistemler; SGK ve vergilerin internet aracılığı ile ödenmesi, e-devlet üzerinden evrak temini, SGK sorgusu yapabilme, e-beyanname ve e-tebligat gibi hizmetler olarak örneklendirilebilir.
B) ELEKTRONİK TİCARETTE ÖDEME SİSTEMLERİ
Teknolojinin gelişmesiyle e-ticaret ortaya çıkmış bunun sonucunda da geleneksel ödemenin yerini tamamen dijital ödemeler yani e-para sistemleri almıştır. Kredi ve banka kartları ile ödemenin yanı sıra e-cüzdan ve e-para gibi alternatif ödeme yöntemleri de kullanılmaya başlanmıştır. Taraflar arasındaki alışverişin güvenli şekilde gerçeklemesi için çeşitli ödeme sistemleri geliştirilmiştir. Bu ödeme sistemleri; e-para ile ödeme, Havale-EFT ile ödeme, kapıda nakit veya kartla ödeme, kredi kartı ile online ödeme, kredi kartlı ile 3D secure ile ödeme, sanal kart ile ödeme, aracı kurumlar aracılığıyla ödeme (Paypal vb.), kripto para ile ödeme ve cep telefonu ile ödeme şeklinde sıralanabilir.
İşletmelerin ve tüketicilerin verilerini korumak amacıyla çeşitli kanunlarda düzenlemeler yapılmıştır. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu, 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu ve bu kanuna dayanılarak çıkarılan yönetmelikler güvenli işlem yapılması için bankalara çeşitli yükümlülükler getirmiştir.
1. Elektronik Para (E-para)
E-para, internette kullanılmak üzere geliştirilen dijital bir para birimidir. Diğer adı kripto para olan e-para, çeşitli algoritmalar kullanılarak oluşturulan bir para şeklidir. Türkiye’de e-para için çeşitli düzenlemeler yapılmış olup 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun elektronik para, elektronik ödeme sistemlerini yasal bir çerçeveye oturtmuştur. Elektronik para ve ödeme hizmeti sunan firmalar Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’ndan (BBDK) lisans alarak faaliyet yürütebilmektedir.
2. Bitcoin ve Benzeri Kripto Paralar
Bilişim teknolojisinin gelişmesiyle e-ticaret alanında parayı da sanallaştırarak çeşitli biçimlere büründürmektedir. Kripto paralar dijital temelli sanal bir varlıktır. Bitcoin, paranın sanallaşmasına ilişkin ilk örneklerden biri olup herhangi bir resmi kuruluş ile ilişiği bulunmamaktadır. Bitcoin sistemi sayesinde kullanıcılar birbirlerine aracısız şekilde doğrudan transfer yapabilmektedir. Bu sistemdeki kişiler, elektronik ortamda oluşturdukları sanal cüzdanlarda Bitcoinlerini saklayabilir ve bu cüzdanlar ile işlem yapabilmektedir. Günümüzde kullanılan gerçek paradan farklı olarak Bitcoin’de para işlemi yapan kişinin kimliğinin saklı kalmaktadır. Yani Bitcoin temelli ürün ve hizmet alımları, yatırımlar veya para transferlerinde işlemi yapan kişinin kimliği saklı kalabilir. Bitcoin’in değerini piyasadaki arz ve talep koşulları belirlemektedir. Talep arttıkça fiyat artmakta, düşünce de azalmaktadır.
3. Kredi Kartları ve Sanal Kartlar
Ürün ve hizmet alımlarında nakit kullanmayı gerektirmeden işlem yapılabilmesini sağlayan fiziki bir kart ya da fiziki varlığı bulunmayıp üzerinde kart numarası olan karta, kredi kartı denmektedir. Türkiye’de kredi kartlarının hukuki altyapısını 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu oluşturmaktadır. Kredi kartı ile ödeme e-ticarette karşılaştığımız ödeme yöntemlerinin en sık kullanılan versiyonudur. E-ticaretin gelişmesiyle birlikte ödemelerde güvenlik önemleri de arttırılmıştır. Bu önlemlerden biri sanal kart uygulamasıdır. Sanal kartlar, kişilerin kredi kartlarına ek olarak oluşturarak kişinin tercihine göre limit belirleyebildiği fiziki varlığı olmayan bir kart türüdür. Bu yöntem sayesinde kredi kartı sahibinin asıl kart bilgileri elektronik ortamda yer almaz. Diğer bir güvenlik önlemi ise alışveriş sonrasında SMS ile cep telefonlarına bir onay kodu gönderilmesidir. Bu yöntemler internet işlemlerinde güvenliği arttırıcı önlemler olarak kullanılmaktadır.
4. E-ticarette Kapıda Ödeme
Sanal ödeme yöntemlerinin yanı sıra bazı platformlarda tüketicinin güvenini kazanmak amacıyla kapıda ödeme sistemi kullanılmaktadır. Bu yöntemde ürün satın alan tüketici ürün teslim edilirken nakit veya kredi kartı ile ödemeyi kuryeye yapmaktadır.