Anonim şirketin, esas sözleşmeyle atanmış veya genel kurul tarafından seçilmiş, bir veya daha fazla kişiden oluşan bir yönetim kurulu bulunur (TTK.359/1). Anonim ortaklığın kuruluşunda ilk yönetim kurulu üyeleri esas sözleşme ile atanır (TTK.339/3). Tüzel kişiler iradelerini organları aracılığıyla açıkladığından (TMK. 50/1), şirketin ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazandığı (TTK.355/1) anda şirketi idare ve temsil organı olan yönetim kurulunun tescil anında mevcut olması gerekir. Anonim ortaklık kurulduktan sonra yönetim kurulu üyelerinin seçimi ve görevden alınmaları ise genel kurula ait devredilemez görev ve yetkilerdendir (TTK.408/2, b).
Esas sözleşmeyle atanmış veya sonradan genel kurul tarafından seçilmiş yönetim kurulunda bir üyelik herhangi bir sebeple boşalırsa yönetim kurulunun boşalan üyeliğe atama yapıp yapamayacağı sorusunun cevabı “Üyeliğin boşalması” başlığını taşıyan TTK.363’de düzenlenmiştir.
“TTK. 363- (1) 334 üncü madde hükmü saklı kalmak üzere, herhangi bir sebeple bir üyelik boşalırsa, yönetim kurulu, kanuni şartları haiz birini, geçici olarak yönetim kurulu üyeliğine seçip ilk genel kurulun onayına sunar. Bu yolla seçilen üye, onaya sunulduğu genel kurul toplantısına kadar görev yapar ve onaylanması hâlinde selefinin süresini tamamlar.
(2) Yönetim kurulu üyelerinden birinin iflasına karar verilir veya ehliyeti kısıtlanır ya da bir üye üyelik için gerekli kanuni şartları yahut esas sözleşmede öngörülen nitelikleri kaybederse, bu kişinin üyeliği, herhangi bir işleme gerek olmaksızın kendiliğinden sona erer”.
Yönetim kurulunun, boşalan üyeliğe atama yapabilmesinin şartlarını şu şekilde açıklayabiliriz.
1. Yönetim Kurulunda Bir veya Birkaç Üyeliğin Herhangi Bir Sebeple Boşalmış Olması
Uygulamada çokça karşılaşılan boşalma hallerine örnek olarak yönetim kurulu üyesinin istifası ve vefatı verilebilir. Bunun dışında yönetim kurulu üyelerinden birinin iflasına karar verilir veya ehliyeti kısıtlanır ya da bir üye üyelik için gerekli kanuni şartları yahut esas sözleşmede öngörülen nitelikleri kaybederse, bu kişinin üyeliği, herhangi bir işleme gerek olmaksızın kendiliğinden sona erer (TTK.363/2).
2. Yönetim Kurulunun Kurul-Organ Olarak Toplanıp Karar Alma Yeteneğine Sahip Olması
Bir veya birkaç üyeliğin boşalması halinde geri kalan üyelerin toplantı ve karar yeter sayılarını sağlanması gerekir. Esas sözleşmede aksine ağırlaştırıcı bir hüküm bulunmadığı takdirde, yönetim kurulu üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır ve kararlarını toplantıda hazır bulunan üyelerin çoğunluğu ile alır (TTK.390/1). Buna göre iki kişilik yönetim kurulunda bir üyenin ölmesi halinde diğer üyenin tek başına alacağı karar toplantı ve karar yeter sayılarını sağlamadığından yok hükmünde olacaktır.
“Öncelikle irdelenmesi gereken husus davalı anonim şirketin yönetim kurulunun 22.01.2016 tarihli kararı ile şirkete TTK’nın 363. Maddesi uyarınca yönetim kuruluna geçici atama yapmasının ve daha sonra bu yönetim kurulunun dava konusu olağan genel kurul toplantı çağrısının usulsüz olup olmadığıdır…dava konusu olayda, yönetim kurulunun iki kişiden oluştuğu anlaşılmakla, yönetim kurulunun iki kişiden oluştuğu hallerde, yönetim kurulu üyeliklerinden birisinin boşalması halinde, kalan yönetim kurulunun boşalan üyeliğe bir atama yapıp yapamayacağının belirlenmesi gerekmektedir. Dava konusu olayda, önem arz eden husus, iki kişiden oluşan yönetim kurulunda, bir üyeliğin boşalması halinde, diğer üyenin karar alıp alamayacağı hususudur. Zira, TTK’nın 390. maddesi gereğince, esas sözleşmede aksine ağırlaştırıcı bir hüküm bulunmadığı takdirde, yönetim kurulu üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır ve kararlarını toplantıda hazır bulunan üyelerin çoğunluğu ile alır. Bu durumda, yönetim kurulunun iki kişiden oluşması halinde, kalan üye ile toplantı yetersayısı ve karar yetersayısı sağlanamayacağından, boşalan üyeliğe bir atama yapılması da mümkün olmayacaktır. ( B.K. aynı yönde Kırca/Şehirali Çelik/ Manavgat, Anonim Şirketler Hukuku Cilt 1 -Temel Kavram ve İlkeler Kuruluş Yönetim Kurulu s.421. ) Aynı şekilde, kalan üyenin genel kurul toplantısı yapılmasına ilişkin karar alması da mümkün olmayacaktır. Ayrıca, bu durumda şirkette TTK’nın 530. Maddesinde tanımlanan organ eksikliği ( boşluğu ) oluşacaktır. Eldeki dava konusu olayda iki kişilik yönetim kurulunun, TTK’nın 390. maddesi gereğince toplanıp karar alabilmesi için, iki kişinin toplantıya katılması ve oybirliği ile karar alabileceği anlaşılmaktadır. Bu sebeple, bir üyenin ölmesi halinde, diğer üyenin bir karar alması mümkün olmayıp, alacağı kararların, toplantı ve karar yetersayısı olmaması sebebiyle kurucu unsurları bulunmadığından yok hükmünde olacağına göre dava konusu boşalan üyeliğe yeni üye atanması ve genel kurul toplantısı yapılmasına dair kararların da yok hükmündedir. O halde yok hükmündeki yönetim kurulu kararı ile toplanan genel kurulun da, kurucu unsurlarından birisi eksik olması sebebiyle yok hükmünde olduğunun kabulü gerekecektir. Ayrıca, toplantı yapılmasına ilişkin karar dışında, yönetim kurulu tarafından yapılan çağrı da yok hükmünde olacağından, bu bakımdan da genel kurul toplantısı kurucu unsurlarından birisi eksik olarak toplanmış ve bu sebeple yok hükmünde olacaktır”
(T.C. Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 21. HD., E. 2020/1319, K. 2022/1061, T. 22.9.2022).
Toplantı nisabının oluşmasına imkân bulunmayan durumlarda, mahkemenin izniyle, tek bir pay sahibi genel kurulu toplantıya çağırabilir (TTK.410/2). Boşalan üye veya üyeliklere genel kurul tarafından seçim yapılır.
3. Geçici Olarak Yönetim Kurulu Üyeliğine Seçilen Kişinin Kanuni Şartları Taşıyan Birisi Olması
Üyeliği sona erdiren sebepler seçilmeye de engeldir (TTK.359/4). Dolayısıyla yönetim kurulu üyesinin iflas etmemiş olması, tam ehliyetli olması gerekir (TTK.363/2). 5411 sayılı Bankacılık Kanunu (m.8, 23, 25), 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu (m.4), Borsa İstanbul Anonim Şirketi Esas Sözleşmesi (m.9) gibi kanun ve düzenlemelerde yönetim kurulu üyelerine ilişkin nitelik ve seçilme şartları özel olarak düzenlenmiştir.
4. Geçici Olarak Seçilen Yönetim Kurulu Üyesinin İlk Genel Kurulun Onayına Sunulması
Yönetim kurulu, kanuni şartları haiz birini, geçici olarak yönetim kurulu üyeliğine seçip ilk genel kurulun onayına sunar. Bu yolla seçilen üye, onaya sunulduğu genel kurul toplantısına kadar görev yapar ve onaylanması hâlinde selefinin süresini tamamlar (TTK.363/2). Örneğin üç yıllığına seçilen fakat bir yıl sonra vefat nedeniyle boşalan yönetim kurulu üyeliğine seçilen kişi genel kurul tarafından onaylanırsa selefinin (vefat eden üyenin) kalan görev süresini (iki yıl) tamamlar. Genel kurul onay vermek zorunda değildir bir başkasını da seçebilir.
5. Geçici Olarak Yönetim Kurulu Üyeliğine Seçilen Kişinin Kamu Tüzel Kişilerinden Birinin Temsilcisi Olmaması
Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişilerinden birine, esas sözleşmede öngörülecek bir hükümle, pay sahibi olmasalar da işletme konusu kamu hizmeti olan anonim şirketlerin yönetim kurullarında temsilci bulundurmak hakkı verilebilir. Kamu tüzel kişilerinin yönetim kurulundaki temsilcileri, ancak bunlar tarafından görevden alınabilir ve genel kurul tarafından seçilen üyelerin hak ve görevlerini haizdir (TTK.334). Kamu tüzel kişisinin yönetim kurulundaki temsilcisinde vefat veya istifa gibi bir sebeple boşalma olursa yerine yenisinin atanması yine ilgili kamu tüzel kişisinin yetkisindedir.
6. Genel Kurul Tarafından Yedek Üye Seçilmemiş Olması
Esas sözleşme ile yedek yönetim kurulu üyesinin seçilebileceği öngörülmüş ve genel kurul yedek üye seçmiş ise boşalan üyelik için yönetim kurulu atama yapamaz, yedek üye çağırılır (Yargıtay 11.HD., T. 16.12.2002, E. 8252, K. 11723, Gönen Eriş, Ticari İşletme ve Şirketler, Cilt II, Ankara 2014, s. 2236).
7. Yönetim Kurulunun Seçtiği Kişiyi Azledememesi
Herhangi bir sebeple bir üyelik boşaldığında, yönetim kurulunun sadece kanuni şartları haiz birini, geçici olarak yönetim kurulu üyeliğine seçip ilk genel kurulun onayına sunma yetkisi vardır. Seçtiği kişiyi azledemez. Yönetim kurulu üyelerinin görevden alınmaları genel kurula ait devredilemez görev ve yetkilerdendir (TTK.408/2, b).